مالیات علی الراس چیست و چگونه محاسبه می شود؟
مالیات علی الراس یکی از مهمترین و جدی‌ترین مباحث خدمات مالیاتی در کسب و کار ها است. کلیه کسب و کارهایی که بصورت حقوقی یا حقیقی فعالیت می‌کنند؛ ممکن است با مالیات علی الرس و سوالاتی که مطرح شد رو به رو شوند. در این مقاله به پاسخ تمامی این سوالات و نکات مهم در مورد مالیات علی الراس می‌پردازیم. ضمن اینکه محتوای این مقاله به کارشناسان و ممیزان مالی، دانشجویان رشته حسابداری، حسابداران شرکت ها و تمامی افراد حقیقی و حقوقی کمک کننده است؛ لطفا با ما همراه باشید.
معنی علی الراس
معنی لغوی علی الراس در فرهنگ نامه دهخدا از روی “میل و اراده” است. این معنی نشان دهنده کاری است که با میل و اشتیاق انجام می‌شود. در علم مالیاتی و حسابداری این واژه زمانی به کار می‌رود که مودیان مالیاتی، اظهارنامه یا اسناد و مدارک مالی را ارائه ندهند یا ناقص ارسال کنند در چنین شرایطی ممیز مالیاتی بدون توجه به اظهارنامه و مدارک مالی میزان مالیات را تخمین می‌زند که در عنوان بعدی به طور کامل در خصوص مالیات علی الراس صحبت خواهیم کرد.
مالیات علی الراس چیست؟
اضهارنامه مالیاتی به عنوان یک ابزار جهت شفاف سازی وضعیت مالی یک کسب و کار استفاده می‌گردد، اگر این اظهارنامه به همراه مدارک و اسناد مالی توسط مودیان مالیاتی به سازمان امور مالیاتی ارائه نگردد یا در مهلت و زمان مقرر ارسال نشود یا حین ارسال اشتباه و ناقص تسلیم شود کارشناسان امور دارایی بدون در نظر گرفتن اظهارنامه مالیاتی میزان مالیات درآمد را محاسبه می‌کند که به این نوع مالیات؛ مالیات علی الراس می‌گویند.
انواع مالیات علی الراس
بر مبنای حوزه فعالیت اقتصادی مالیات علی الراس بصورت زیر دسته بندی می‌شود.
مالیات علی الراس بر درآمد مشاغل:
اگر دفاتر مالی و اطلاعات حسابداری یک شرکت مورد تائید سازمان امور مالیاتی نباشد؛ مالیات درآمد بصورت علی راس محاسبه می‌گردد.
مالیات علی الراس بر حقوق کارکنان
اگر کارفرمایان اطلاعات دقیق و شفافی از حقوق و دستمز کارکنان ارائه ندهند؛ مالیات حقوق کارمندان نیز بصورت علی الراس محاسبه می‌گردد.
مالیات علی الراس بر ارزش افزوده
مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات غیر مستقیم است که خریدار زمان خرید کالا یا خدمات آن را پرداخت می‌کند، که فروشندگان کالا یا خدمات موظف هستتد بخشی از آن را به سازمان امور مالیات پرداخت کنند بنابراین اگر اطلاعات خرید و فروش و یا اظهارنامه مالیاتی ارائه نشود یا این اسناد مورد تائید سازمان امور مالیات نباشد مالیات به صورت علی الراس تخمین زده می‌شود. این محاسبات بر اساس نرخ سود در کسب‌های مشابه انجام می‌گیرد.
مهمترین دلایل علی الراس شدن مالیات توسط سازمان امور مالیاتی
با توجه به قانون مالیات‌های مستقیم و بند 97 آن سه دلیل اصلی باعث می‌شود که افراد حقیقی و حقوقی میزان مالیات را با شیوه‌های علی الراس پرداخت کنند. در زیر به دلایل اصلی علی الراس شدن می پردازیم و همچنین به یک سری نکات دیگر که در برخی منابع به آنها شاره شده است در قالب یک عکس ارائه می دهیم.
1. عدم ارسال اظهارنامه مالیاتی در مهلت و زمان تعیین شده
اگر اظهارنانه مالیاتی در زمانی که سازمان امورمالیاتی مشخص کرده است ارائه نشود در این شرایط میزان مالیات بر اساس مالیات علی الراس محاسبه می‌گردد و مودیان باید علاوه بر اینکه مبلغ مالیات را پراخت می‌کنند، اظهارنامه را نیز تسلیم کنند.
2. اظهارنامه ناقص
اگر اطلاعات اظهارنامه بصورت ناقص ارسال گردد احتمال اینکه مالیات بصورت علی الراس محاسبه شود زیاد است. در چنین شرایطی مودیان باید اظهارنامه نامه را تکمیل و جریمه را نیز پرداخت کنند.
3. تسلیم اسناد و مدارک مالی با تاخیر
باتوجه به اینکه لازم است همراه اظهارنامه مدارک و اسناد مالی ارسال گردد اگر در مهلت و زمانی که سازمان امور مالیاتی کشور تعیین نموده این مدارک و اسناد تسلیم نشوند، میزان مالیات بصورت علی الراس محاسبه می گردد و ضمن پرداخت مالیات باید مدارک و اسناد مالی بطور کامل ارسال شوند.
مالیات علی الراس چگونه محاسبه می‌شود؟
در مرحله اول ممیز مالیاتی توسط برگه‌ای با عنوان “برگ درخواست اسناد و مدارک” از مودی درخواست می‌کند که مستتدات مالی را جهت بررسی برای ممیز مالیاتی ارسال کند. بعد از ابلاغ این برگه کارشناس ارشد مالیاتی وظیفه دارد در ظرف ۷ تا ۱۵ روز به محل کار مودی مراجعه کند و دفاتر مالی را چک کند. پس از بررسی‌ها یکی از این سه حالت پیش می‌آید:
- اگر دفاتر و اسناد مالی بر اساس قوانین و قوائد امور مالیاتی تنظیم شده باشند و شیوه نگهداری آنها نیز مطابق با آئین نامه‌های وضع شده باشد؛ دفاتر و اسناد مورد قبول سازمان است و میزان مالیات طی برگ تشخیص محاسبه و به مودی ابلاغ می‌گرد.
- اگر دفاتر و اسناد مالی مطابق با قوانین و آئین نامه‌های مربوطه تنظیم و نگهداری نشده باشند یا این مستندات ناقص باشند؛ دفاتر رد می‌شوند و میزان مالیات مشمول بر درآمد بر اساس مالیات علی لراس تعیین می‌شود.
- اگر اسناد و دفاتر از سوی سازمان غیر قابل بررسی اعلائم گردند و رد شوند؛ مراتب دلیل رد شدن را به مودی گزارش می دهد و پرونده را برای هیئت سه نفره ارسال می‌کنند.
اگر نیاز باشد مالیات بصورت علی الراس محاسبه گردد مانند مورد دوم، باید گفته شود از سال 1398 بعد شیوه‌های محاسبه مالیات علی الراس تغییر کرده. ملاک و معیار سازمان امور مالیاتی داده‌های طرح جامع مالیاتی است که شامل: تراکنش‌های مالی، اطلاعات درگاه پرداخت، اظهار نامه ارزش افزوده و اطلاعاتی دیگر که از جاهای معتبر استعلام می‌گردد. درواقع در حال حاضر مالیات علی الرس بر مبنای طرح جامع مالیاتی و اظهارنامه برآوردی محاسبه می‌شود.
بصورت کلی فرمول محاسبه مالیات علی الراس در گذشته بصورت زیر است.
فرمول محاسبه مالیات علی الراس
بصورت کلی فرمول محاسبه مالیات علی الراس بصورت زیر است.
درآمد مشمول مالیات = قرائن و شواهد مالی × ضریب مالیاتی
ضریب مالیاتی:
بر مبنای نوع کسب و کار هر ساله سازمان امور مالیاتی اعداد و ضرایبی را در قالب جداولی ابلاغ می‌کندکه به آنها ضرایب مالیاتی گفته می‌شود.
این جداول از سال ۱۳۹۷ تا الان ثابت است و تغییری نداشته است.
قرائن یا شواهد مالیاتی:
قرائن و شواهد مالیاتی فاکتور‌هایی است که بر اساس آنها می توان میزان درآمد یک کسب و کار را محاسبه کرد این داده‌ها از منابع دولتی و غیر دولتی استخراج می‌شوند. قرائن مالیاتی شامل عکس زیر می‌باشد:
اظهارنامه برآوردی:
اگر اشخاص حقیقی و حقوقی بنا به هر دلیلی اظهارنامه مالیاتی بهمراه مدارک و اسناد مالی را ارئه ندهند، سازمان امور مالیاتی یک اظهارنامه برآوردی را تهیه و تنظیم می‌کند که مبنای اطلاعات این اظهارنامه قرائن و شواهد مالی است که تقریبی و تخمینی است.
مالیات علی الراس پیمانکاری
اگر یک فرد حقیقی که بصورت تکی و پیمانکاری فعالیت می‌کند؛ جهت تعین میزان مالیات درآمد، مستندات و مدارک مالی یا دفاتر قانونی ارائه ندهد یا برای سازمان امور مالیاتی شفاف نباشد و این دفاتر رد شوند در این صورت بر اساس شواهد و قرائن موجود مثل اطلاعات بانکی؛ درآمد حاصل از قرار دادهای پیمانکاری و هزینه‌ها، مالیات بصورت برآوردی و علی الرس محاسبه می شود که به این نوع مالیات مالیات علی الراس پیمانکاری می‌گویند.
عواقب مالیات علی الراس
در شرایطی که مودیان نیاز است مالیات را به شکل علی الراس پرداخت کنند تاثیرات مالی و حقوقی جدی بر فعالیت آنها دارد اولین پیامد آن پرداخت مالیات بیشتر از درآمد واقعی است با وجود اینکه شاید در آن سال فروش یا سودی نداشته‌‌اند باید مالیات را به صورت علی الراس پرداخت کنند در برخی منابع نیز گفته شده است مودیان باید ۳۰ درصد از مبلغی که ممیز مالیاتی محاسبه نموده در قالب جریمه پرداخت کنند. با توجه به اینکه این شیوه مالیاتی برآوردی و تخمینی هست شاید نیاز به شکایت و اعتراض داشته باشد که فرایند اعتراض پیچیده و زمان بر هست.
مثال:
اگر یک مودی که نوع فعالیتش فروش پوشاک است و تمایل ندارد به سازمان امور مالیاتی اظهارنامه ارائه دهد، سازمان امور مالیاتی میزان مالیات مشمول بر درآمد را بصورت علی الرس محاسبه می‌کند به این صورت که اگر خرید سالانه این مودی 6 میلیارد است، 30 درصد آن را باید به عنوان مالیات پرداخت کند ضمن اینکه اگر این مودی یک فرد حقیقی باشد طرح پلکانی برای آن لحاظ می‌گردد که 20 درصد است.
آیا میتوان به مالیات علی الراس اعتراض کرد؟
در پاسخ به این سوال باید گفته شود بله، امکان اعتراض وجود دارد و فرایند اعتراض بصورت زیر می‌باشد.
در مرحله اول که مالیات از طریق برگ تشخیص مالیاتی به مودیان ابلاغ می‌گردد، مودیان 30 روز فرصت دارند که به برگ تشخیص اعتراض کنند، بعد از اعتراض ممیز کل بار دیگر این موضوع را بررسی می کند. طی این پروسه اگر سازمان امور مالیاتی با اعتراض مودی به توافق نرسد در یک بازه زمانی 20 روز به نماینده دارایی یک قاضی و صنف مودی ارجاع می‌دهد.
اگر این اعتراض ادامه دار باشد دوباره در یک بازه زمانی 20 روزه توسط هیئت تجدیدنظر این اعتراض بررسی می‌گردد و در نهایت در شورای عالی مالیاتی بررسی و رای صادر می‌شود مشروط بر اینکه مشکل قانونی طی روند اعتراض پیش نیاد. ضمن اینکه باید گفته شود در موارد خاص بررسی ممکن است از طریق ماده 251 قانون مالیات‌های مستقیم یا دیوان عدالت اداری انجام شود.
آیا مالیات علی الراس حذف شده؟
اگر بصورت کوتاه بخواهیم به این سوال پاسخ دهیم؛ بله از سال 98 بعد مالیات علی الراس حذف شده است؛ ولی منظور این است که روش‌های محاسبه و تشخیص مالیات علی الراس حذف شده و دیگر ضریب مالیاتی وجود ندارد (از سال 97 بعد ضرایب مالی ثابت هستند) و در حال حاضر، مبنای تصمیم و تشخیص طرح جامع عملیاتی و اظهار نامه برآوردی است.
اگر یک مودی مالیاتی، اظهارنامه یا مستندات مالی را ارائه ندهد در این شرایط ممیز مالیاتی یک اظهارنامه برآوردی را تنظیم می‌کند، این اظهارنامه را در پرتال مودی در سایت my.tax.gov.ir قرار می‌دهد، اگر نیاز به اعتراض باشد مودی 30 روز فرصت دارد که این کار را انجام دهد، بالاتر فرایند اعتراض به برگ تشخیص را توضیح داده‌ایم.
مالیات علی الراس چند درصد است؟
همانطور که در بخش محاسبه مالیات علی الراس گفته شد، میزان و درصد مالیات علی الرس به فاکتورهای زیادی مانند قرائن و شواهد مالی ،ضرایب مالی و موارد دیگر بستگی دارد و بصورت دقیق نمی توان درصد مالیات علی الراس رو بیان کرد ولی بصورت کلی می توان گفت برای افراد حقوقی بر طبق ماده 105 قانون مالیات‌های مستقیم 25 درصد است. برای اشخاص حقیقی بصورت پلکانی 15 تا 25 درصد است. بر اساس مالیات بر ارزش افزوده که ترکیبی از مالیات و عراض است 9 درصد محاسبه می‌شود.
مزایا و معایب مالیات علی الراس
مزایا مالیات علی الراس
برخی از افراد حقیقی و حقوقی برای اینکه مالیات پرداخت نکنند اسناد و اطلاعات لازم را به سازمان امور مالیات ارائه نمی‌دهند. با مالیات علی الراس میتوان بدون ارائه اسناد لازم میزان مالیات را تخمین زد و با این امر از فرار مالیاتی جلوگیری کرد و آن را نیز کاهش داد.
در فعالیت‌هایی که می توان مالیات را بر مبنای قرائن و شواهد موجود تخمین زد با مالیات علی الراس تا حدی می توان عدالت مالیاتی بر قرار کرد به عبارتی با این امر همه افراد حقیقی و حقوقی که اسناد را ارائه می دهند و یا نمی دهند مالیات را پرداخت می کنند.
ضمن اینکه در شرایطی که امکان بررسی دقیق اسناد و مدارک مالی وجود ندارد با مالیات علی الرس میتوان با دقت و سرعت زیادی امور مالیاتی را بررسی کرد و بدون اینکه زمان زیاد و طولانی صرف بررسی شود به وصول مالیاتی رسید.
معایب مالیات علی الراس:
- از آنجایی که مالیات علی الراس بر مبنای شواهد و قرائن موجود برآورد می شود و این شیوه برآوردی است سبب کاهش دقت در تعیین مالیات می‌شود و بعضا احتمال دارد میزان مالیات کم و زیاد شود و همین موضوع باعث ناعدالتی مالیاتی گردد.
- بعضا ممکن است میران مالیاتی که توسط ممیز مالیاتی برآورد شده است بیشتر از درآمد یک مودی مالیاتی باشد که این موضوع سبب فشار مالی بر کسب و کارها می‌شود.
- اکثر مودیانی که میزان مالیات آنها بصورت علی الراس محاسبه شده؛ این مبلغ را پرداخت نمی‌کنند و این شیوه محاسبه را قبول ندارند و با نارضایتی اقدام به شکایت از سازمان امور مالیاتی می‌کنند.
صحبت پایانی
در این مقاله شرکت کاوش گویای ارقام سعی کرد به ابهامات و سوالاتی که در مورد مالیات علی الراس وجود دارد، پاسخ دهد. باتوجه به اهمیت مالیات علی الراس توصیه می شود، اگر یک مودی یا حسابدار هستید کلیه اسناد و مدارک مربوط به فروش، خرید یا هزینه را دائما بررسی کنید و واریز‌های بانکی را نیز چک کنید و علاوه بر اینها اطلاعات فروش و درآمد را در سامانه مودیان ارسال کنید.
با رعایت این نکات امید است با مشکل یا چالشی خاصی رو به رو نشوید ضمن اینکه باید لحاظ گردد. اگر موارد مذکور رعایت نگردد به احتمال زیاد دچار جریمه‌های سنگین مالیاتی می‌شوید. پیشنهاد می‌گردد اگر سوال یا ابهامی دیگری دارید که در این مقاله به آن اشاره نشده یا تخصصی است با مشاوران مالیاتی شرکت کاوش گویای ارقام ارتباط بگیرید.