مقاله ای درباره مالیات برای دانشجویان رشته حسابداری مالیاتی

دولت ها بخش قابل توجهی از منبع مالی خود را از محل وضع مالیات تامین می کنند. از این رو دانستن ماهیت و سازوکار وضع مالیات و انواع آن برای همگان و بویژه صاحبان کسب و کار از اهمیت شایانی برخوردار است. 

در این نوشتار سعی شده است ضمن ارایه تعریفی جامع از مالیات و انواع مالیات را به تفکیک علاقمندان تشریح کنیم.

مالیات چیست ؟

مالیات نوعی هزینه اجتماعی است که دولت ها برای اشخاص مختلف حقیقی و حقوقی جامعه در ازای بهره مندی آنان از امکانات ومنابع کشور وضع کرده و پرداخت آن را برای ذینفعان الزامی کرده اند. 
به عبارت دیگر مالیات عبارت است از  انتقال بخشی از درآمد‌های جامعه به دولت یا بخشی از سود فعالیت‌های اقتصادی که که می بایست در ازای فراهم سازی ابزار و امکانات دست‌یابی به درآمد و سود‌ توسط دولت برای جامعه ، به دولت پرداخت شود. 

در سراسر جهان پرداخت مالیات و یا نحوه اخذ آن دارای سازوکار معین و قوانین مشخص می باشد. از جمله در کشور ما که به مباحث مالیاتی در ماده ۵۱ قانون اساسی پرداخته شده است. 

انواع مالیات در ایران؛ مالیات مستقیم و غیرمستقیم

اشاره: مالیات در ایران به دو دسته مالیات‌های مستقیم و مالیات‌های غیرمستقیم تقسیم شده است. که البته هر یک به نوبه خود به انواع مختلفی تقسیم شده است . مالیات‌‌های مستقیم همان مالیات بر ثروت-درآمد است که شهروندان متناسب با  میزان ثروت یا درآمد حاصله خود ، ملزم به پرداخت آن هستند. 

مالیات غیرمستقیم نیز همانگونه که از اسم آن پیداست، مستقیما" از سوی دولت از افراد مختلف دریافت می شود. مالیات غیرمستقیم روی قیمت نهایی همه خدمات و کالاها اضافه می‌شود. در ادامه به تفصیل به ماهیت و ویژگی های  مالیات های مستقیم و غیرمستقیم می پردازیم:

الف) مالیات مستقیم و انوع آن

این مالیات به طور کلی به دو بخش مالیات بر دارایی و مالیات بر درآمد تقسیم شده و هریک از آن ها نیز دارای  زیر مجموعه‌هایی به شرح زیر هستند. 

الف-1) مالیات بر درآمد یا مالیاتی که متناسب با میزان درآمد هر فرد تعیین می شود.

مالیات بر درآمد یکی از انواع مالیات های مستقیم می باشد. که بر اساس آن تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی که کسب درآمد می‌کنند، باید بخشی از آن را به‌عنوان مالیات در اختیار دولت قرار دهند. مالیات بر درآمد به نوبه خود دارای انواع زیر است:

1.    مالیات بر درآمد مشاغل: صاحبان مشاغل مشمول پرداخت این نوع مالیات خواهند بود. در همین زمینه در ماده ۹۳ قانون مالیات‌های مستقیم آمده است: «درآمدی که شخص حقیقی از طریق اشتغال به مشاغل یا به عناوین دیگر غیر از موارد مذکور در سایر فصل‌های این قانون در ایران تحصیل کند، پس از کسر معافیت‌های مقرر در این قانون مشمول مالیات بر درآمد مشاغل است».

2.    مالیات بر درآمد املاک : مالیات بر املاک و مستغلات دارایه سه دسته زیر است:

 دسته اول مالیات بر اجاره املاک و مستغلات، دسته دوم مالیات بر نقل و انتقال املاک و دسته سوم مالیات بر مستغلات خالی از سکنه. در ماده ۵۲ قانون مالیات‌های مستقیم در تعریف این نوع مالیات آمده است: «درآمد شخص حقیقی یا حقوقی ناشی از واگذاری حقوق خود نسبت به املاک واقع در ایران پس از کسر معافیت‌های مقرر در این قانون مشمول مالیات بر عملکرد املاک است».

3.    مالیات بر درآمد اتفاقی: درآمد نقدی یا غیرنقدی که شخص حقیقی یا حقوقی به‌صورت بلاعوض یا از طریق معاملات خاص یا به ‌عنوان جایزه یا هر عنوان دیگر از این قبیل تحصیل میکند، مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی خواهد بود.

4.    مالیات بر درآمد کشاورزی: در این زمینه ماده 81 قانون می گوید: "درآمد حاصل از کلیه فعالیت‌های کشاورزی، دامپروری، دامداری، پرورش ماهی و زنبور عسل و پرورش طیور، صیادی و ماهیگیری، نوغان داری، احیای مراتع و جنگل‌ها، باغات اشجار از هر قبیل و نخیلات از پرداخت مالیات معاف است. دولت مکلف است مطالعات و بررسی‌های لازم را در زمینه کلیه فعالیت‌های کشاورزی و آن رشته از فعالیت‌های مزبور که ادامه معافیت آنها ضرورت داشته باشد معمول و لایحه مربوط را حداکثر تا آخر برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به مجلس شورای اسلامی تقدیم نماید"

5.    مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی:  جمع درآمد شرکت‌ها و درآمد ناشی از فعالیت‌های انتفاعی سایر اشخاص حقوقی که از منابع مختلف در ایران یا خارج از ایران تحصیل می‌شود، پس از وضع زیان‌های حاصل از منابع غیر معاف و کسر معافیت‌های مقرر به استثنای مواردی که طبق مقررات قانون مذکور دارای نرخ جداگانه‌ای است، مشمول مالیات بر درآمد به نرخ ۲۵ درصد خواهد بود.

به ازای هر ۱۰ درصد افزایش درآمد ابرازی مشمول مالیات اشخاص حقوقی نسبت به درآمد ابرازی مشمول مالیات سال گذشته آن‌ها، ۱ واحد درصد و حداکثر تا ۵ واحد درصد از نرخ‌های مذکور کاسته می‌شود. شرط برخورداری از این تخفیف تسویه بدهی مالیاتی سال قبل و ارائه اظهارنامه مالیاتی مربوط به سال جاری در مهلت اعلام شده از سوی سازمان امور مالیاتی است.

الف-2) مالیات بر دارایی و انواع آن

مالیات بر دارایی نیز یکی دیگر از انواع مالیات مستقیم است. این مالیات که براساس ثروت مودی محاسبه می‌شود و شامل ۲ دستهزیر است:

1.    مالیات بر ارث: هر گاه در نتیجه فوت شخصی اموالی از متوفی باقی بماند به شرح مذکور در ماده ۱۷ قانون مالیات‌های مستقیم مشمول مالیات خواهد بود.

2.    مالیات حق تمبر: مالیاتی که از طریق الصاق و ابطال تمبر بر اسناد، اوراق و مدارک به‌منظور رسمیت بخشیدن یا لازم الاجرا نمودن آن‌ها، به مودیان مالیاتی تعلق می‌گیرد، مالیات حق تمبر است.
مبالغ مالیات حق تمبر طی فیش مالیاتی که توسط مسئول مربوط در اتحادیه در اختیار مودی قرار می گیرد، باید به حساب خزانه دولت در یکی از شعب بانک ملی واریز شود. مبلغ دقیق مالیات حق تمبر و سایر انواع مالیات، با استفاده از نرم افزارهای مالی قابل محاسبه است.

ب) مالیات غیرمستقیم و انواع آن

مالیات دارای دو نوع اصلی و چند زیرشاخه فرعی است. دو گروه اصلی مالیات غیرمستقیم شامل مالیات بر واردات و مالیات بر مصرف و فروش است. مالیات بر واردات شامل حقوق و عوارض گمرکی، سود بازرگانی و عوارض واردات خودرو شده و مالیات بر مصرف و فروش نیز شامل مالیات فرآورده‌های نفتی، مالیات تولید الکل طبی و بهداشتی، مالیات نقل و انتقال خودرو، مالیات فروش سیگار و مالیات بر ارزش افزوده است. مالیات غیرمستقیم روی قیمت نهایی کالاها و خدمات محاسبه و از همه افراد جامعه دریافت می‌شود.

ج) چه کسانی باید مالیات بپردازند؟

همانطور که قبلا اشاره شد، قانون تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی که کسب درآمد می‌کنند را مشمول پرداخت مالیات می داند. اما به صورت کلی و طبق ماده ۱ قانون مالیات‌های مستقیم، اشخاص زیر مشمول پرداخت مالیات خواهند بود:

1.    کلیه اشخاص حقیقی یا حقوقی که در ایران اموال یا املاک دارند.

2.    کلیه اشخاص حقیقی مقیم ایران که در کشور یا خارج از کشور کسب درآمد می‌کنند.

3.    کلیه اشخاص حقیقی ایرانی که مقیم خارج از ایران هستند و در ایران درآمد کسب می‌کنند.

4.    کلیه اشخاص حقوقی ایرانی (شرکت‌ها، موسسات، نهادها و سایر اشخاص حقوقی) که در ایران یا خارج از ایران کسب درآمد می‌کنند.

5.    هر شخص خارجی غیرایرانی (اعم از حقیقی یا حقوقی) که در ایران کسب درآمد می‌کند یا به‌واسطه خدمات، واگذاری امتیازات یا سایر حقوق خود، دادن تعلیمات و کمک‌های فنی یا واگذاری فیلم‌های سینمایی، در ایران کسب درآمد می‌کند.

بر این اساس لازم است اشخاص مشمول پرداخت مالیات اطلاعات کاملی درباره قانون سامانه مودیان داشته باشند تا در موعد مقرر نسبت به ارسال اظهارنامه مالیاتی و پرداخت مالیات‌های مربوطه اقدام کنند.

د) تنظیم دفاتر قانونی و تسلیم اظهارنامه مالیاتی؛ یکی از  وظایف اصلی مودیان مالیاتی

یکی از وظایف مؤدیان مالیاتی، تنظیم دفاتر قانونی (روزنامه و کل) و ارائه آن به اداره دارایی محل فعالیت شرکت است تا برای رسیدگی به اظهارنامه مالیاتی شرکت موردبررسی قرار گیرد. برای نوشتن دفاتر قانونی الزامات و نکاتی تعیین شده است که هر حسابدار باید پیش از انجام چرخه حسابداری از اجرای دقیق آن مطمئن شود.

همچنین، کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی که مشمول پرداخت مالیات هستند، می بایست اظهارنامه مالیاتی خود را در موعد مقرر به اداره مالیات ارائه دهند. درحال‌حاضر با استفاده از خدمات سامانه مودیان، ارسال اظهارنامه به‌سادگی تحت یک سامانه متمرکز انجام می‌شود.

هـ) نرخ مالیاتی چیست؟
 

نرخ مالیات در ایران در واقع مبلغی است که یک شرکت یا یک شخص باید نسبت به پرداخت آن در زمان قانونی اقدام نماید. این نرخ دارای جزییات و انواع متعددی بوده و برای اشخاص مختلف متغیر است. معمولا تمامی کشور ها سعی می کنند برای تعیین نرخ دقیق مالیاتی از یک نظام مالیاتی کارآمد برخوردار باشند. انواع مالیات با در نظر گرفتن توانایی حقیقی مالیات دهندگان تعیین می‌شود تا پرداخت مالیات به عاملی برای ورشکسته شدن یک کسب و کار منجر نشود.

و) انواع مالیات در نظام مالیاتی ایران، در یک نگاه:

ز) اشخاص مشمول مالیات

طبق مفاد قانون اشخاص زیر مشمول پرداخت مالیات هستند:

1.    کلیه مالکین اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی نسبت به اموال یا املاک خود واقع در ایران طبق مقررات باب دوم.

2.     هر شخص حقیقی مقیم ایران نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل می‌نماید.

3.    هر شخص حقیقی ایرانی مقیم خارج از ایران نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران تحصیل می‌کند.

4.    هر شخص حقوقی ایرانی نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل می‌نماید.

5.    هر شخص غیر ایرانی (اعم از حقیقی یا حقوقی) نسبت به درآمدهایی که در ایران تحصیل می‌نماید و همچنین نسبت به درآمدهایی که بابت واگذاری امتیازات یا سایر حقوق خود و یا دادن تعلیمات و کمکهای فنی و یا واگذاری فیلمهای سینمایی (که به عنوان بها یا حق نمایش یا هر عنوان دیگری عاید آنها میگردد) از ایران تحصیل می‌کند.

ح) هزینه‌های قابل قبول مالیاتی

هزینه‌های قابل قبول مالیاتی برای تشخیص درآمد مشمول مالیات عبارت اند از‌ هزینه‌هایی که در حدود متعارف متکی به مدارک بوده و منحصرا مربوط به تحصیل درآمد مؤسسه در دوره مالی مربوط با رعایت حد نصاب‌های مقرر ‌باشد. پس برای اینکه هزینه‌ای از لحاظ این قانون قابل قبول باشد حتما باید این ویژگی‌ها را نیز داشته باشد.

همچنین طبق تبصره یک ماده 147 ق.م.م  هزینه های قابل قبول مالیاتی کلیه اشخاص حقوقی و همچنین صاحبان مشاغل موضوع ماده 95 این قانون که مکلف به نگهداری دفاتر هستند و سایر صاحبان مشاغل نیز قابل پذیرش است.

در این زمینه توصیه می شود ذینفعان حتما به بخشنامه های صادره از سوی سازمان امور مالیاتی کشور بویژه "لیست   هزینه های قابل قبول مالیاتی (ماده 148 هزینه های قابل قبول)" مراجعه نمایند.

ط) اظهارنامه مالیاتی

آخرین مبحثی که در این مقاله به آن پرداخته ایم اظهارنامه مالیاتی است. این اظهار نامه چه به صورت خود اظهاری باشد و چه خود سازمان امور مالیاتی در اختیار مؤدیان قرار دهد، در واقع همان کارنامه مالی است که همه ساله، اشخاص حقیقی و حقوقی مشمول مالیات، به منظور محاسبه مالیات خود، به سازمان مالیاتی تقدیم می کنند. ضمن آن که  اکنون، با خود اظهاری الکترونیکی، فرآیندها تحت سامانه متمرکز انجام می شود.

منبع: شرکت حسابداری کاوش گویا ارقام